Ai là Giacôbê, “anh em của Chúa”?

Giacôbê là một cái tên thông dụng vào thời Chúa Giêsu, và có hai môn đệ Chúa Giêsu mang tên này:

1. Giacôbê, con ông Dêbêđê, và là anh của Gioan (Mt 10,2)
2. Giacôbê, con ông Anphê (Mt 10,3)

Vì các tác giả Tân Ước chỉ nói đến tên Giacôbê nên đôi khi khó lòng phân biệt được đó là Giacôbê Lớn, Nhỏ hay một Giacôbê nào đó hoàn toàn khác.

Chẳng hạn, Phaolô nói về Giacôbê, “anh em” của Chúa Giêsu (Gl 1,19), nhưng từ “anh em” thường được dùng để chỉ các anh em họ và những người bà con phái nam khác, vì tiếng Hípri và Aram thiếu những từ như “cậu”, “chú”, “cháu trai”, “anh em họ”, etc. Dù Phaolô viết bằng tiếng Hy Lạp, nhưng hiển nhiên ngài thường nói tiếng Aram. Trong câu trước (Gl 1,18), ngài gọi Phêrô là Cephas, tên phiên âm từ tiếng Aram (tên tiếng Aram của Phêrô là Kefa [Đá], với chữ “s” được thêm vào để làm cho tên gọi thành tên của phái nam theo như lệ thường trong tiếng Hy Lạp), cũng vậy, tên Phêrô trong tiếng Hy Lạp là   Petros (phiên bản giống đực của từ Hy Lạp có nghĩa là “Đá”: petra).

Nhiều người Tin Lành sử dụng chi tiết “người anh em của Chúa Giêsu” này để phản bác ý niệm đồng trinh trọn đời của Đức Maria, nhưng điều này không mấy thuyết phục. Trước hết, thật đáng phải lưu ý là các giáo phụ sơ thời – là những người rành ngôn ngữ - họ đã tin chắc vào giáo lý này. Nếu bản văn gốc có vấn đề thì thật đáng kinh ngạc là những người rành tiếng Hy Lạp như họ lại bỏ qua một điều quá hiển nhiên như thế này. Lại nữa, có một giả thuyết thú vị trong “Catholic Encyclopedia” cho rằng Giacôbê, anh em của Chúa, không ai khác chính là Giacôbê Lớn:

Nhiều tác giả khi so sánh Ga 19,25[1] với Mt 27,56[2] và Mc 15,40[3], đã đồng hóa bà Maria mẹ của các ông Giacôbê Nhỏ và Giôxếp với bà “Maria vợ ông Cơlôpát” trong Gioan. Vì tên Maria Mađalêna có trong ba bảng danh sách, nên họ đồng hóa bà Salômê trong Marcô với “mẹ của các con ông Dêbêđê” trong Matthêô; cuối cùng, họ đồng hóa Salômê với “chị của thân mẫu (Chúa Giêsu)” trong Gioan. Như vậy, họ xác định có 4 phụ nữ trong Ga 19,25; bản Kinh Thánh “Peshito” tiếng Syriac chép rằng: “Mẹ ngài và bà chị của mẹ ngài, và Maria Cơlôpát và Maria Mađalêna”. Nếu giả thiết bà Salôme là chị của Đức trinh nữ Maria là đúng thì Giacôbê Lớn và Gioan là anh em họ của Chúa; điều này có thể giải thích được về chuyện hai anh em làm môn đệ Chúa, về lời thỉnh cầu của bà Salômê cho các ông được vị trí đầu trong vương quốc của Ngài, và về việc Chúa Giêsu trao phó Đức trinh nữ cho Gioan là người cháu của bà. Thế nhưng giả thiết này cũng không chắc lắm bởi vì bản Kinh Thánh tiếng Hy Lạp không thêm vào hoặc đã bỏ đi từ kai (nghĩa là “và”). Như vậy, mối liên hệ giữa Thánh Giacôbê với Chúa Giêsu vẫn chưa rõ.

Sự nghi ngại của Catholic Encyclopedia làm bật lên những lời có vẻ khác lạ của Ga 19,25: “Đứng gần thập giá Đức Giêsu, có thân mẫu Người, và chị của thân mẫu, bà Maria vợ ông Cơlôpát, và bà Maria Mađalêna”. Bản liệt kê này có 4 người hay 3 người? Chỉ có hai liên từ “và”, điều đó gợi ý rằng “bà chị của thân mẫu, bà Maria vợ ông Cleophas” chỉ là một người. Dĩ nhiên không thể hiểu từ “chị” ở đây theo nghĩa đen ngoại trừ khi song thân Đức Maria đặt tên cho cả hai người con gái của mình là Maria. Có thể đây là chị em họ hàng hoặc ngay cả chị em dâu.

Danh sách của Matthêô

Matthêô 27,56 nói rằng có “nhiều phụ nữ” ở đó, “đứng nhìn từ xa”. Trong số họ có:

1. Maria Mađalêna
2. Maria mẹ Giacôbê và Giôxép, và
3. Mẹ của các con ông Dêbêđê.

Danh sách của Marcô

Marcô 15,40 cũng nói có nhiều phụ nữ, và liệt kê như sau:

1. Maria Mađalêna,
2. Maria mẹ của Giacôbê Nhỏ và Giôxép, và
3. Salômê

Từ danh sách này, ta có thể kết luận rằng bà Salômê là mẹ của các con ông Dêbêđê. Matthêô và Marcô liệt kê cũng những phụ nữ này, nhưng nói khác nhau về bà Salômê. Có thể lý do khiến 3 phụ nữ được nêu tên trong số nhiều người có mặt ở đó chính là vì họ là 3 người đã khám phá ra sự việc Phục Sinh (Mc 16,1). Đức Maria ở dưới chân thập giá rồi cho nên các tác giả Tin Mừng chỉ liệt kê các phụ nữ (như Marcô ghi chú) “nhìn từ xa”, vì thế tên Đức mẹ được bỏ qua.

Danh sách của Gioan

Nếu Gioan 19,25 liệt kê 3 người thì danh sách như sau:

1. Maria, mẹ Chúa
2. Maria, “chị” của Đức trinh nữ Maria và là vợ Cơlôpát, và
3. Maria Mađalêna

Nếu 4 người thì danh sách như sau:

1. Maria, mẹ Chúa
2. Chị của Đức Maria (có lẽ là bà Salômê)
3. Maria, vợ ông Cơlôpát, và
4. Maria Mađalêna

Trong bất kỳ trường hợp nào, chúng ta cũng biết rằng Cơlôpát có lẽ là tên Hy Lạp của Alphê, cha của Giacôbê Nhỏ và Giôxép. Cha của Giacôbê là ông Alphê (Mt 10,3), và mẹ là một trong ba bà Maria (Mc 15,40). Vì bà không phải là Maria Mađalêna hay Đức trinh nữ Maria, nên chỉ còn lại có mỗi bà Maria, vợ ông Cơlôpát. Điều này có nghĩa là bà Maria, vợ ông Cơlôpát cũng là bà Maria, vợ ông Alphê, như vậy Cơlôpát và Alphê cùng là một người.

Danh sách tổng hợp

Dù Gioan liệt kê 3 hay 4 bà, chúng ta nhận ra 4 phụ nữ sau đây đi theo Chúa Giêsu trong cuộc Khổ Nạn

1. Maria, mẹ chúa
2. Maria Mađalêna
3. Maria, vợ ông Alphê/ Cơlôpát, và là mẹ của Giacôbê Nhỏ và Giôxép, và
4. Salômê, vợ ông Dêbêđê, mẹ Giacôbê Lớn và Gioan

Một trong hai người cuối cùng hiển nhiên là “chị” của Đức Maria, tùy vào tình trạng của từ “và” bị bỏ sót. Chính từ này mới làm cho mọi sự trở nên khác biệt.

Nếu chị của Đức Maria (hoặc là chị dâu) là bà Maria vợ ông Cơlôpát, thì con của bà là Giacôbê Nhỏ, là anh em của Chúa. Trong trường hợp đó, Galát 1,19[4] nói về Giacôbê Nhỏ, người anh em của Chúa. Nếu trái lại, chị của Đức Maria là bà Salômê, thì con của bà là Giacôbê Lớn, anh em của Chúa. Trong trường hợp này, Galát 1,19 nói đến Giacôbê Lớn, người anh em của Chúa.

Lý luận có vẻ thuyết phục khi cho rằng Gioan muốn nói đến 4 bà, dù ông không thêm một từ “và” vào trong danh sách, và Giacôbê và Gioan chính là các anh em của Chúa Giêsu. Các lý do mà Encyclopedia đưa ra rất đáng tin: Giacôbê và Gioan hành xử như là những người được ưu tiên, mẹ của họ đã kéo Chúa Giêsu riêng ra để gởi gắm, và cuối cùng Chúa Giêsu đã trao phó mẹ mình cho ông Gioan. Nếu Gioan là anh em của Chúa Giêsu thì hẳn ông là người bà con thân cận nhất (vì Chúa Giêsu không có anh em nào khác).

Điểm cuối cùng này dường như quan trọng hơn hết, nếu nói Giacôbê Nhỏ, người môn đệ và là tông đồ tương lai, là anh em họ của Chúa Giêsu, thì quyết định trao phó Đức Maria cho một môn đệ khác là Gioan xem ra có vẻ kỳ quặc. Vì thế, ta có thể yên tâm kết luận rằng “Giacôbê, người anh em của Chúa” chính là Giacôbê (và Gioan) con ông Dêbêđê, và là anh em họ hàng chứ không phải anh em ruột thịt.